تحلیل پرسشنامه به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که در این مقاله آن‌ها را معرفی کرده و مراحل تحلیل را نیز به همراه اهمیت این فرآیند شرح داده‌ایم. با سامانه نظرسنجی یوچک همراه باشید.

تحلیل پرسشنامه

پرسشنامه یا نظرسنجی، یکی از مهم‌ترین ابزارها برای آگاهی از نظرات مخاطبان در هر زمینه و صنعتی است. با این حال، تحلیل پرسشنامه به روشی کارآمد و منطقی، مهم‌تر از اجرای آن است. در این راستا یافتن روش‌های تحلیلی مناسب برای هر نظرسنجی، اولین گامی است که باید برداشته شود. در ادامه باید مراحل تحلیل پیاده‌سازی شده و نتایج منطقی گرفته شوند.

در این مقاله، ابتدا انواع روش‌های تحلیل را معرفی کرده و در ادامه مراحل آن را مرور می‌کنیم. در انتها نیز به مباحثی مانند کاربرد تحلیل پرسشنامه در کسب‌وکارها و بهترین روش برای آنالیز پرسشنامه استاندارد می‌پردازیم. پیش از طراحی پرسشنامه، مطالعه این مقاله می‌تواند دریافت نتایج ملموس و کاربردی از آن را برای شما ساده کند.

انواع روش های تحلیل پرسشنامه

پاسخ به این سوال که چگونه پرسشنامه را تحلیل کنیم؟ با مطالعه درباره انواع روش‌های تحلیل پرسشنامه آغاز می‌شود. این روش‌ها هرکدام برای انواع خاصی از داده‌ها، انتظارات و اهداف مناسب بوده و در همه پلتفرم‌های  طراحی نظرسنجی آنلاین معتبر به کار گرفته می‌شوند. در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

تحلیل رگرسیون (Regression)

به‌ویژه اگر جامعه آماری شما بزرگ است.

رگرسیون، یک روش در علم آمار است که برای بررسی رابطه بین دو یا چند نقطه از آن استفاده می‌شود. درک دو اصطلاح زیر در استفاده از این روش در تحلیل پرسشنامه موثر است:

• متغیرهای مستقل که در طول بررسی‌ها تحت تاثیر چیزی غیر از خودشان تغییر نمی‌کنند
• متغیرهای وابسته که تحت تاثیر متغیرهای مستقل قرار می‌گیرند

به‌عنوان‌مثال در یک مطالعه برای میزان فروش یک محصول، دمای هوا، میزان بارندگی و سطح آلودگی هوا؛ متغیرهای مستقل و میزان فروش، تعداد مشتریان و غیره متغیرهای وابسته هستن.

تحلیل رگرسیون خود به دو دسته خطی و چندگانه تقسیم می‌شود. در مدل خطی، تغییر یک متغیر مستقل مستقیما بر یک متغیر وابسته اثر می‌گذارد؛ اما در مدل چندگانه برای تغییر یک متغیر وابسته، چندین متغیر مستقل دخالت دارند. رگرسیون چندگانه نیز می‌تواند دارای مدل خطی یا غیرخطی باشد.

نتایج حاصل از تحلیل پرسشنامه با متد رگرسیون با نمودار، گراف و منحنی رگرسیون نشان داده می‌شود. تغییرات به‌ندرت مستقیم هستند و معمولا شاهد نمودارهای منحنی هستیم.

تحلیل تست تی (T-Test)

آزمون یا تست تی که به تست تی دانشجویی (Student T-Test) نیز معروف است، روشی برای مقایسه دو دسته داده با مقادیر میانگین متفاوت است. این روش به شما این امکان را می‌دهد که معنی‌دار یا تصادفی بودن داده‌ها را در نظرسنجی یا ساخت پرسشنامه آنلاین در گوشی خود بسنجید. نتایج این روش تحلیل پرسشنامه به‌صورت احتمالی با شاخص ارزش P یا P-Value بیان می‌شود.

درصورتی‌که اختلاف بین دو میانگین زیاد باشد، می‌توانید نتیجه بگیرید که دو گروه داده بسیار با هم متفاوت هستند.

آنالیز واریانس (ANOVA)

آنالیز واریانس در تحلیل پرسشنامه ، روشی برای بررسی تفاوت‌های گروه‌های آماری است. اما مزیت آن نسبت به روش تست تی این است که امکان مقایسه سه یا چهار گروه از داده‌ها را به‌جای تنها دو گروه، فراهم می‌کند. به‌عنوان‌مثال از این روش می‌توان برای آنالیز نظرسنجی‌هایی که در آن‌ها گروه‌های سنی مختلف شرکت دارند، استفاده کرد.

تحلیل خوشه ای (Cluster analysis)

این روش برای تحلیل نظرسنجی‌ها با بررسی میزان ارتباط داده‌های نقطه‌ای آن‌ها با یکدیگر است. با استفاده از تحلیل خوشه‌ای می‌توانید تشخیص دهید که آیا داده‌ها را می‌توان در گروه‌های بزرگ دسته‌بندی کرد و یا اینکه اساسا همه آن‌ها متعلق به یک دسته هستند. درواقع، هدف از این روش، کشف خوشه‌های داده است و از آن می‌توان برای کشف گروه‌های مشتریان و مخاطبان استفاده کرد.

تحلیل داده عاملی (Factor Analysis)

در این روش از تحلیل نظرسنجی، تعداد زیادی از داده‌های وابسته با تعداد کمتری از متغیرهای عمیق‌تر و ثابت‌تر جایگزین می‌شوند تا به این وسیله، پیچیدگی یافته‌های تحقیق یا نظرسنجی کاهش یابد. در تحلیل داده عاملی، هدف این است که عوامل پنهانی که تغییرات سطحی‌تر را سبب می‌شوند، پیدا کنید.

به‌عنوان‌مثال با این روش شاید بتوانید کشف کنید که علاقه برخی افراد به چند محصول خاص به دلیل قرار داشتن آن‌ها در یک بازه سنی یا سکونت آن‌ها در شهرهایی با ویژگی‌های آب و هوایی مشترک است.

تحلیل مشترک (Conjoint)

در این روش تحلیل، این واقعیت مورد بررسی قرار می‌گیرد که تغییر داده‌هایی که به مخاطب در طول نظرسنجی داده می‌شوند، چگونه نتایج حاصله را تغییر می‌دهد. مثلا تحلیل‌گر با استفاده از این روش می‌تواند اندازه بگیرد که چند درصد از پاسخ‌دهندگان گزینه‌های A و B را به‌طور هم‌زمان برای دو سوال برگزیده‌اند. 

تحلیل جدول متقابل (Crosstab)

در روش جدول متقابل، نتایج حاصل از پرسشنامه بر اساس مشخصات شرکت‌کنندگان در جداولی در مقابل همدیگر قرار گرفته و با یکدیگر سنجیده می‌شوند. به‌این‌ترتیب، رابطه بین دو متغیر بهتر و آسان‌تر مشخص می‌شود. به‌عنوان‌مثال، پاسخ‌های زنان و مردان زیر سی سال به یک یا چند سوال مشخص در دو ستون یک جدول، روبه‌روی یکدیگر قرار می‌گیرند.

تحلیل متنی و احساسی

این روش تحلیل انواع پرسشنامه برای تحلیل پاسخ‌ها به پرسش‌های باز و نیز احساسات مثبت، منفی یا خنثی مخاطبان به کار می‌رود. این داده‌ها معمولا با بررسی‌های دقیق‌تری به دست می‌آیند و می‌توانند در پیش‌بینی احساسات بازار و شناسایی محرک‌های افراد موثر باشند.

تحلیل پرسشنامه در داده های مختلف به چه صورت است؟

پس‌ازاینکه تصمیم گرفتید کدام‌یک از روش‌های تحلیل پرسشنامه برای شما مناسب است، باید کار آنالیز خود را شروع کنید. در این مسیر به‌ویژه اگر جامعه آماری شما بزرگ است، می‌توانید از کمک متخصصان استفاده کنید. آنالیز پرسشنامه در ۶ مرحله زیر انجام می‌شود.

تعیین یکی از سطوح اندازه گیری داده

پیش از تحلیل نظرسنجی، باید سطوح چهارگانه اندازه‌گیری داده‌ها را بشناسید. این سطوح، تعیین‌کننده نحوه اندازه‌گیری و نوع تحلیل شما خواهند بود و عبارت‌اند از:

• اندازه‌گیری اسمی یا Nominal

در این روش، داده‌ها تنها با برچسب‌گذاری و بدون مقداردهی عددی طبقه‌بندی می‌شوند.

• اندازه‌گیری ترتیبی یا Ordinal

از این روش برای نشان دادن ترتیب متغیرها به ترتیب فراوانی استفاده می‌شود. این روش اندازه‌گیری با روش تحلیل پرسشنامه کراس‌تب همخوانی بالایی دارد.

• اندازه‌گیری فاصله‌ای یا Interval

در این روش هم ترتیب و هم تفاوت بین متغیرها، بدون وجود صفر واقعی نشان داده می‌شود.اندازه‌گیری فاصله‌ای با روش تحلیل ANOVA و تست تی، همخوانی بالایی دارد.

• اندازه‌گیری نسبی

این روش نیز ترتیب و تفاوت مقادیر را نشان می‌دهد با این تفاوت که دارای نقطه صفر واقعی است.

آنالیز داده های کمی پیش از داده های کیفی

پیش از داده‌های کیفی باید داده‌های کمی را آنالیز کنید. این داده‌ها نتایج ملموس‌تری دارند و می‌توانند شرکت‌کنندگان در نظرسنجی را به دسته‌های جداگانه‌ای تقسیم کنند. داده‌های کمی معمولا از سؤالات بسته در نظرسنجی به دست می‌آیند.

شروع تحلیل پرسشنامه با داده‌های کمی به کیفیت بهتر آنالیز داده‌های کیفی نیز کمک می‌کند. به‌عنوان‌مثال، اگر نتیجه بگیرید که ۷۰ درصد از مشتریان از خدمات شما ناراضی هستند، داده‌های کیفی با احساسات منفی را با دقت بیشتری تحلیل خواهید کرد.

تقسیم داده ها با معیارهای جمعیت شناسی

برای این منظور بهتر است از روش کراس‌تب که در بخش روش‌های تحلیل نظرسنجی توضیح دادیم، استفاده کنید. این جدول به شما کمک می‌کند که پاسخ‌ها را بر اساس مقادیری مانند سن، جنسیت، شغل و دیگر معیارهای جمعیت شناسانه دسته‌بندی کرده و داده‌های تصادفی و نادرست را کنار بگذارید.

داده‌های تقسیم‌شده را می‌توانید با استفاده از دیگر روش‌های آنالیز، روی نمودارهای گرافیکی آورده و روند تغییرات آن‌ها را برای هر گروه مشخص کنید. در هر نمودار برای هر گروه می‌توانید چندین متغیر داشته باشید یا چندین گروه را برای یک متغیر در یک نمودار با هم مقایسه کنید.

اعتبارسنجی داده ها

تنها داده‌هایی برای شما مهم هستند که با هدف شما از نظرسنجی و مخاطبانتان، هماهنگی دارند. ذکر یک مثال در این مورد می‌تواند روشن‌کننده باشد. فرض کنید هدف شما از نظرسنجی، میزان رضایت مخاطبان از محصولات شما است.

حال، آمار نظرسنجی نشان می‌دهند که ۷۰ درصد از پاسخ‌دهندگان از خدماتتان رضایت کافی دارند اما ۸۰ درصد از این ۷۰ درصد، بالای ۶۰ سال هستند. درصورتی‌که سن بازار هدف اصلی شما عمدتا بین ۲۰ تا ۳۰ سال باشد این آمار، چندان نمی‌تواند برای شما امیدواری بیاورد. در این مورد احتمالا ضعف در تعیین گروه نمونه برای نظرسنجی، سبب چنین اشکالی شده است

یافتن علت ها بجای روابط

در تحلیل نظرسنجی در نظر داشته باشید که تنها به این دلیل که دو متغیر با هم مرتبط هستند به معنی وجود رابطه علت و معلولی بین آن‌ها نیست. بنابراین به‌جای اینکه صرفا به دنبال کشف روابط بین متغیرها باشید به دنبال رابطه علت و معلولی بین آن‌ها بگردید. درواقع باید تعیین کنید که چرا تغییر یک داده بر دیگری اثر می‌گذارد.

به‌عنوان‌مثال، اگر در یک نظرسنجی مشاهده کنید که با افزایش فروش ماکارونی، هم‌زمان آمار تصادف نیز بالاتر رفته است، احتمال اینکه یکی منجر به دیگری شده باشد تقریبا صفر است. تحلیلی که صرفا به ارائه روابط بپردازد، بیشتر شبیه به گزارش یک مسابقه فوتبال، بدون ارائه نتایج کاربردی خواهد بود.

مقایسه داده های جدید و قدیمی

مقایسه دو نظرسنجی، همواره بخشی مهم و تقریبا نهایی از هر گزارش تحلیلی است. نتایج به‌دست‌آمده از نظرسنجی فعلی را با قبلی مقایسه کرده و به‌طور مثال، روند پیشرفت خود در خصوص جلب رضایت دانش آموزان درباره حضور در یک دوره آنلاین را روی نمودار بیاورید.

در صورتی هم که نظرسنجی انجام‌شده، اولین نظرسنجی شماست، نتایج آن را برای مقایسه‌های بعدی آرشیو کنید. همچنین می‌توانید بخش‌های مشابه پرسشنامه‌ها را نیز به‌صورت مجزا با یکدیگر مقایسه کنید.

تحلیل پرسشنامه با استفاده از نرم افزار

درحالی‌که در گذشته، تحلیل نظرسنجی توسط انسان‌ها انجام می‌شد، امروزه نرم‌افزارها این کار را نیز آسان‌تر، سریع‌تر و دقیق‌تر کرده‌اند. هرچند که درنهایت، این کارشناسان هر سازمان هستند که با ارائه گزارش‌های کیفی و احساسی، نتایج به‌دست‌آمده را ملموس می‌کنند؛

اما نرم‌افزارهای تحلیل نظرسنجی با شاخص‌های از پیش تعیین‌شده خود، این روند را بسیار ساده‌تر و مقیاس‌پذیرتر کرده‌اند. از مهم‌ترین این نرم‌افزارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اکسل
• Crunch.io
• NVIVO
• Marketsite
• SPSS Statistics

در کشور ما نیز نرم‌افزار آنالیز و سامانه فرم ساز هوشمند یوچک، یکی از بهترین‌هاست که شامل امکانات متعددی است. استفاده تکنولوژی هوش مصنوعی در این نرم‌افزارها کارایی و دریافت نتایج منطقی از آن‌ها را بیش‌ازپیش ممکن کرده است. هریک از نرم‌افزارهای انتخابی شما باید دارای امکانات زیر باشند:

• استخراج و آنالیز کلمات کلیدی
• آنالیز عناوین
• آنالیز احساسی
• تصویری کردن آمار
• برخورداری از ابزارها و متدهای آنالیزی متنوع

از ویژگی‌های عملکردی یک نرم‌افزار مناسب برای تحلیل نظرسنجی نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رابط کاربری آسان و بدون نیاز به داشتن تخصص در علم آمار و غیره
• عملکرد بدون مشکل روی سیستم‌عامل‌ها و پلتفرم‌های مختلف
• هماهنگی با دیگر نرم‌افزارهای درون‌سازمانی شما

تحلیل پرسشنامه در کسب وکارها

اهمیت نقش نظرسنجی در پیشرفت و توسعه کسب‌وکارها بر کسی پوشیده نیست؛ اما آنچه برای یک سازمان، درنهایت مفید واقع می‌شود، نه خود نظرسنجی؛ بلکه نتایج به دست از پس تحلیل آن است. پاسخ‌نامه‌های به‌دست‌آمده، به‌خودی‌خود، مقداری داده هستند که هنوز مشخص نیست چه کاربردی خواهند داشت.

تحلیل پرسشنامه به موارد زیر کمک می‌کند:

• تعیین میزان موفقیت نظرسنجی در رسیدن به اهداف موردنظر
• به دست آوردن نتایج کاربردی و قابل‌اجرا در بخش‌های مختلف سازمان
• مشخص کردن مسیر پیشرفت سازمان یا کسب‌وکار در طول مدت‌زمانی مشخص
• شناخت بیشتر و بهتر مخاطب
• یافتن نقاط ضعف و قوت سازمان و ارائه راه‌کارهایی برای رفع آن‌ها
• تعیین جایگاه سازمان در بین همکاران و رقبا
• افزایش قدرت تصمیم‌گیری مدیران

و اما یکی از مهم‌ترین نقش‌هایی که تحلیل پرسشنامه در سازمان دارد، امکان مقایسه دوره‌های مختلف با عملکردهای مختلف افراد است. به‌طور مثال، تغییر یک مدیر یا یک سیاست، به‌خوبی خود را در نظرسنجی‌هایی مانند رضایت مشتریان و کارکنان نشان می‌دهد.

بهترین روش تحلیل پرسشنامه استاندارد کدام است؟

در میان انواع پرسشنامه بسیاری از کسب‌وکارها از پرسشنامه استاندارد استفاده می‌کنند. این پرسشنامه معمولا در تحقیقات علمی و در پایان‌نامه‌ها استفاده‌شده و دارای قالب‌های از پیش تعیین‌شده‌ای است که توسط متخصصان آن حوزه طراحی شده‌اند. البته خود محقق نیز می‌تواند با رعایت اصولی مشخص، پرسشنامه‌ای استاندارد بسازد.

به‌طورکلی، بهترین روش برای تحلیل پرسشنامه استاندارد، روشی است که با اهداف و داده‌های آن سازگار باشند. معمولا از دو یا تعداد بیشتری از مدل‌های متفاوت تحلیل پرسشنامه برای آنالیز پرسشنامه استاندارد استفاده می‌شود تا هم داده‌های کمی و هم داده‌های کیفی، ارزیابی شوند. با این حال ازآنجاکه سؤالات این نوع پرسشنامه از پیش تعیین‌شده‌اند، روش داده عاملی یا Factor Analysis برای تحلیل این آن محبوبیت بیشتری دارد.

سخن آخر

تحلیل پرسشنامه ، آخرین مرحله از مراحل اجرای نظرسنجی یا پرسشنامه در جهت اندازه گیری رضایت مشتری است. هدف از این کار، تبدیل داده‌های خام به داده‌هایی معنادار و کاربردی است تا با استفاده از آن‌ها بتوان بخش‌های مختلف سازمان را ارتقاء داد. در این راستا، پیش از هر چیز باید یک یا چند مورد از انواع هشت‌گانه روش‌های تحلیل را برگزینید.

در میان این مدل‌ها، روش‌های رگرسیون، تست تی، واریانس، خوشه‌ای و داده عاملی از بقیه پرکاربردتر هستند. به‌ویژه در نظرسنجی‌های استاندارد، روش داده عاملی بیش از بقیه به کار می‌رود.

پس از بررسی اصول طراحی پرسشنامه رسیدیم به اینکه چگونه پرسشنامه را تحلیل کنیم؟ برای این پرسش، شش اقدام لازم را در این مقاله توضیح دادیم که با تعیین یکی از سطوح اندازه‌گیری داده آغاز و با مقایسه نظرسنجی‌ها با یکدیگر به پایان می‌رسد. در این مسیر، توجه به کشف علل به‌جای روابط صرف، تقدم تحلیل داده‌های کمی بر کیفی، اعتبارسنجی داده‌ها و دسته‌بندی درست آن‌ها نیز مطرح می‌شوند.

در انواع تحقیقات بازاریابی ، تحلیل نظرسنجی در جهت رشد کسب‌وکار در بخش‌های مختلف آن از اهمیت به سزایی برخوردار است. نتایج به‌دست‌آمده و آرشیوشده به‌خوبی می‌توانند نشان دهند که کسب‌وکار شما در چه مرحله‌ای بوده، اکنون کجاست و چه نقاط ضعفی را باید برطرف کند. بیشتر بدانید.